ALERJENLER

Alerjenler alerjik hastalıklara yol açan yabancı maddelerdir. Alerjenler çoğu insan için zararsızdır. Ailesinde alerjik hastalıklar olan, kalıtımsal olarak alerji geliştirme eğilimine sahip olan atopik kişilerde ise hastalıklara yol açarlar.

Alerjenler genellikle protein yapısındadır. Çevremizde alerjen olabilecek birçok madde vardır. Ancak bazılarının alerji oluşturma özelliği çok fazladır. Bunlar çok alerjenik maddelerdir. Bazıları ile karşılaşma olasılığı fazladır. Bu nedenle hem alerjenik olanlar hem de sık karşılaşılan alerjenler hastalıkların oluşumunda çok önemlidir ve alerjik kişilerinin önemli bir kısmında şikayetlerden sorumludurlar.

Alerjenlerle, en sık olarak bedenimizin dış ortam ile temas eden kısımları aracılığı ile karşılaşırız. Bu nedenle solunum yolu, cilt en önemli giriş yerleridir. Havada bulunan alerjenler burunda alerjik nezleye, bronşlarda astıma, gözlerde alerjik göz nezlesine neden olurlar. Cilt yolu ile karşılaşmada alerjik cilt hastalıkları ortaya çıkabilir. İlaç, gıda olarak ağız yolu ile alınan alerjenler cilt, solunum yolu ve bazen de tüm vücudu ilgilendiren alerjik hastalıklara yol açabilirler. Arı sokması, ilaç enjeksiyonu ile karşılaşıldığında yine tüm vücudu ilgilendiren alerjik hastalıklar oluşabilir.

Sık görülen alerjik nezle, alerjik astım gibi hastalıklara yol açtıklarından en önemli alerjenlerdir. Bu alerjenler, polenler, ev tozu akarları, mantar sporları, hayvan alerjenleridir. Bunlardan polenler dış ortamda şikayete yol açarken, ev tozu akarları, hayvan alerjenleri ev içinde şikayetlere yol açarlar. Küf mantar sporları hem ev içinde hem de ev dışında şikayetlere yol açabilir.

Çiçek tozu olarak ta bilinen polenler çiçeğin erkek genetik materyalini taşıyan yapıdır. Gözle görülemeyecek kadar küçüktürler. Polenler bitkiden bitkiye rüzgar ile veya böcekler aracılığı ile yayılır. Renkli, kokulu bitkilerin polenleri yapışkan ve ağır olup böcekler ile taşınırlar, havada yaygın bulunmazlar. Bu nedenle alerjik hastalıkların oluşumunda önemli değillerdir. Ancak alerjik kişi bu bitkilere çok yaklaşırsa şikayete yol açabilir. Dolayısı ile hastanın bu bitkilerden uzak kalması şikayetlerin oluşumunu engeller. Alerjik hastalıkların oluşumunda önemli olan polenler ise hafif olup havada yaygın bulunan, yapışkan olmayan ve rüzgar ile yayılan polenlerdir. Bu polenler rüzgar ile kilometrelerce uzağa taşınabildiğinden hastanın bu bitkilere yakın olması gerekli değildir. Uzakta iken bile şikayetlere yol açarlar. Bu nedenle korunmak oldukça zordur. Hastalar şikayetlerinin rüzgarlı havalarda çok arttığını söylerler.

Polenler bulunan bitki örtüsüne göre bölgesel farklılıklar gösterir. Ancak park ve bahçelerde insanların yetiştirdiği çim polenleri tüm dünyada alerjik hastalıklara yol açan en önemli polenlerdir. Bunların dışında doğada kendiliğinden yetişen yabani ot polenleri, ağaç polenleri de alerjiye neden olur. Ege bölgesinde yabani ot polenlerinden pelin otu, ısırgan otu ve yapışkan otu, ağaç polenlerinden zeytin ağacı poleni çok sık alerji nedeni olmaktadır.

Farklı bitkilerin polenleri Mart ayından başlayıp Ekim sonuna kadar farklı zamanlarda havada bulunurlar. Örneğin zeytin poleni Mayıs ayında havada çok fazla bulunur. Bu nedenle Ege bölgesinde Mayıs ayı alerjik hastalıkların en fazla arttığı aydır.

Toz alerjisi denildiğinde evde toz içinde bulunan akar : mite adı verilen mikroskobik canlıların neden olduğu alerji anlaşılır. Ev dışındaki toz, toprak kast edilmemektedir. Bunların başta dışkıları olmak üzere vücut proteinleri havaya karışarak solunum yolu ile alınır. Dermatophagoides farinae ve Dermatophagoides pteronyssinus cinsleri en önemli akarlardır. İnsan deri döküntüleri ile beslenirler. Sıcak ve nemli ortamlarda kolaylıkla çoğalırlar. Bu nedenle en yoğun bulundukları yer yatak odalarıa yatak, yastık, yorgan, battaniye, halıdır.

Ekmek, peynir vb. organik maddelerin üzerinde, nem ve ısının etkisiyle oluşan, çoğu yeşil renkli mantar küf olarak isimlendirilir. Küf mantar sporları rutubetli ortamda hızla çoğalırlar. Yılın birçok ayında şikayetlere yol açarlar.  Çok sayıda cinsi vardır. En sık alerjeni nedeni olanlar alternaria, aspergillus, cladosporium, helminthosporium, penicillium cinsleridir. Ev içinde saksıların toprağında oluşabilir. Uzun süre kapalı kalan deniz kenarındaki yazlık evlerde de sıklıkla oluşurlar.

Evcil hayvanlar içinde kedi ve köpeğe ait alerjenler önemlidir. Kedi alerjisi daha sık görülmektedir. Alerjik kişilerin evde hayvan beslemesi önerilmemektedir. Ülkemizde sokakta yaşayan kedi ve köpeğin fazla olmasının da katkısı ile kedi alerjenleri kedi beslenmeyen evlerde dahi olabilmektedir. Bu hayvanların tüyleri, tükürük ve deri döküntüleri alerjiden sorumludur. Alerjenik maddeler içerirler. Hamamböceği alerjisi de son zamanlarda dikkati çekmeye başlamıştır.

Gerek bal arılarının gerekse yabani arıların soktuklarında vücuda enjekte ettiği zehri alerjilere yol açabilir. Arı sokmalarında çocukların % 0.4 – 0.8’de, erişkinlerin % 3’de ölümle sonuçlanabilen alerjik reaksiyonlar oluşmaktadır.

Herhangi bir gıda alerjiye neden olabilir. Çocuklarda en sık süt, yumurta alerjisi görülmektedir. Gıda alerjisi herhangi bir yaşta görülebilirse de ilk 3 yaşta sıktır. Süt, yumurta alerjisi yaşla giderek azalırken, yer fıstığı, fındık, ceviz, badem, antep fıstığı alerjisi ile balık ve karides, ıstakoz, yengeç gibi kabuklu deniz ürünlerine karşı alerji azalmaz. Bunların dışında, baklagiller, çilek, yumurta beyazı, süt ürünleri, meyvelerden  kivi, muz, hububatlar sayılabilir. Erişkinde hayatı boyunca tolere ettiği bir gıdaya karşı bir gün ciddi alerjik reaksiyon başlayabilir.

Tüm ilaçların alerji oluşturma olasılığı vardır. En sık alerji oluşturan ilaçlar antibiyotikler, ağrı kesicilerdir. Bu grup ilaçlar çok sık kullanılmaktadır. Antibiyotikler içinde penisilinler ve sefalosporinler en önemli grubu oluşturur.

Lateks, Hevea brasiliensis adlı ağacın özsuyundan elde edilen kauçuk maddesidir. Bu ağaç daha çok Afrika ve Güneydoğu Asya’da yetişir. Başta cerrahi eldiven olmak üzere birçok tıbbi malzemede, balon, emzik, kondom, oyuncak gibi birçok günlük kullanımda olan malzemede lateks bulunabilmektedir. Egzama, alerjik nezle ve astıma neden olur.